Kadınlarda idrar yolları erkeklere göre dışarıya daha kısa bir kanalla (urethra 3-4 cm) açılır.Özellikle vajinal ve anal (Makat) bölgede bulunan barsak bakterileri bu anatomik özellik dolayısı ile idrar torbasına daha kolay ulaşabilirler. Bakterilerin anüsten üretraya ulaşması ve oradan mesaneye geçmesi kadınlarda daha kolaydır.
Her ne kadar vücut bu mikropları elemine edip dışarı atsada bazen bu mikroplar mesaneye yapışır ve sistit(mesane enfeksiyonu) yaparlar. Bu durum tedavi edilmezse enfeksiyon yukarı böbreklere geçer ve pyelonefrit (böbrek enfeksiyonu) oluşur.
Normalde idrar yolları sterildir ,mikrop barındırmaz.Sıklıkla komşuluk yoluyla barsakta olan mikroplar aşağıdan yukarı doğru uretra ve mesaneye gelirler.
En sık E. coli’(%70 -90) dir.Enterococcus, Klebsiella ile Proteus en sık diğer etkenlerdir. S. Saprophyticus genç cinsel aktif kadınlarda etkilidir.
BAKTERİLER: Çoğu idrar yolu enfeksiyonu barsaklarda yaşayan bakterilerden kaynaklanır. Eğer bu bakteriler idrarın dışarıya atıldığı sidik borusuna (üretraya) ulaşırsa enfeksiyon meydana gelebilir. Bakterilerin idrar yoluna anüs aracılığıyla geçtiği düşünülür. Tuvalet temizliği sırasında tuvalet kağıdı önce anüse ve oradan da genital bölgeye değdiğinde, dışkıdaki bakteriler çoğalıp üretrada ilerleyebilir.
GENİTAL HİJYEN: Doğru bir tuvalet temizliği enfeksiyon riskini azaltacaktır. Tuvalete çıktıktan sonra tuvalet kağıdını arkadan öne doğru değil de, önden arkaya doğru hareket ettirerek tuvalet temizliği yapılmalıdır. Bu şekilde dışkıdaki mikropların idrar yollarına ilerlemesi önlenebilir.
Ayrıca genital bölgenin tuvalet dışında da temiz tutulması çok önemlidir. Temiz, pamuklu çamaşırlar giymek, sentetik iç çamaşırlarından kaçınmak, ped kullanılıyorsa sık sık değiştirmek ve vaginal akıntı benzeri sorunları hemen tedavi ettirmek de enfeksiyonları önleyecektir.
BÖBREK TAŞLARI: İdrar yolunun tıkanması idrar yolu enfeksiyonuna neden olabilir. Bu tıkanmanın başlıca nedenlerinden biri de böbrek taşları olabilir. Böbrek taşları bakterilerin üreyip çoğalacağı bir yaşam alanı sağlamış olur.
MESANENİN TAM BOŞALMAMASI: Eğer mesaneyi tamamen boşaltmanızı engelleyen bir durum varsa ve idrar mesanede gereğinden çok kalıyorsa, bu durumda enfeksiyona neden olan bakterilerin çoğalması da kolaylaşır.
KABIZLIK: Düzenli olarak idrara çıkmak, idrarı tutmamak ve mesaneyi tamamen boşaltmak enfeksiyonu önlemek açısından önemlidir. İdrar akışı düzenli olursa bakteriler de atılır ve idrar yolları temiz kalır. Ancak bazı durumlarda örneğin kabızlık nedeniyle idrar düzeni de bozulur ve bu şekilde enfeksiyon için zemin hazırlanmış olur.
ZAYIF BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ: Bağışıklık sistemi vücudu hastalıklardan korumak üzere programlanmıştır. Ancak stress,aşırı yorgunluk ,bazı hastalıklar,ilaçlar,kanser tedavilerine bağlı olarak bağışıklık sistemi zayıflamış olabilir. Bu durumda vücut enfeksiyonlara karşı da zayıf olacak demektir. Soğuk hava gibi dış etkenler vücudun bağışıklık sistemini zayıflatabilir.
CİNSEL İLİŞKİ: İdrar yolu enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olmamasına karşın cinsel olarak aktif olan kişilerde enfeksiyonun tetiklendiği görülebilir. Vajina veya anüsteki mikroplar cinsel ilişki sırasında idrar yolları ağzına doğru ilerleyebilir. Enfeksiyonlara karşı tedbir amaçlı olarak cinsel ilişkinin hemen öncesinde ve sonrasında kadınlara idrara çıkmaları önerilir.
AZ SU İÇME: Bol su ile bol idrara çıkılarak mesaneye gelen mikroplar süpürülerek dışarı atılır ve böylece mesaneye yerleşemezler.
DİĞER NEDENLER: Yukarıda sayılanlara ek olarak diyabet hastaları ile hamile veya menopoz dönemindeki kadınlar, idrar yolu enfeksiyonu açısından risk altındadır.
Klinik İdrar yolu enfeksiyonlarının sınıflamasında çeşitli tanımlar yer almıştır:
YERİNE GÖRE:
-Üst (Pyelonefrit)
-alt (Sistit)
ŞİKAYETLERE GÖRE:
-Semptomatik ( yanma ,sık idrara gitme gibi)
-asemptomatik (şikayet yok ,idrarda mikrop var)
BİRLİKTE OLAN HASTALIK VE YAPISAL BOZUKLUKLARA GÖRE:
-Komplike (idrar yollarında yapısal bozukluk veya hastalıklar var)
-Komplike olmayan (idrar yollarında bozukluk yok ,sağlıklı insanlarda olan basit sistit,pyelonefrit)
SAYISINA GÖRE:
– Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu(kronik)
İdrar örneğini ne zaman verelim,
– Örnek alırken sabah ilk idrarının alınmasına, ya da idrar yaptıktan 4 saat sonra mümkünse beklemiş idrar örneği almaya dikkat edilmelidir.
– Örnek vermeden önce dilüe olmaya neden olacağı için bol sıvı içilmemelidir.
İdrar örneğinin uygun bir şekilde alınmasına dikkat edilmelidir.
– Özellikle kadınlarda su ile temizlik yapılmalı, silinme önden arkaya doğru yapılmalıdır.
– İlk idrar dışarı atıldıktan sonra orta akım idrarı örneği alınır.
– PİYÜRİ ,idrar mikroskobisinde lökösit hücreleri ,BAKTERİÜRİ mikropların görülmesidir.
– Enfeksiyon bulguları olan bir hastanın idrar kültüründe saf koloni olarak 100 000 ve üzerinde üreme olması idrar yolu enfeksiyonu lehine yorumlanır.
– Üst üriner sistem enfeksiyonunun kesin tanısı idrar kültüründe etken mikroorganizmanın üremesi iledir.
– Kültürde iki ve daha fazla mikropun üremesi buluşma (kontaminasyon) lehine yorumlanabilir.
idrar yolu enfeksiyonu şikayetleri olan ve piyürisi saptanan hastada daha az sayıda (1000 koloni altında) bakteri üremesi ya da hiç üreme olmaması steril piyüri olarak adlandırılır.Aşağıdaki hastalıklarda görülür:
– Cinsel yolla bulaşan hastalıklar,uretritis,urethral sendrom:
Chlamydia trachomatis, Mycoplasma hominis üretritlerinde ve herpes vaginitleri , bunlar cinsel yolla geçen enfeksiyonlardır.
– Vaginitis (vaginal enfeksiyonlar),cervisit
– İdrar yolu veremi (tuberküloz):
– Komplike idrar yolu enfeksiyonu
– İntersitisyel sistit
Sistite oranla daha ağır ve acil bir tablodur.
Belirtiler:
– Titreme ile yükselen ateş,(38-40 derece)
– Bel ve böğür ağrısı, . Ağrı bazen karın bölgesinde de hissedilebilir ve diğer karın içi organ bozukluklarıyla karışabilir.
– Bulantı, kusma
– İştahsızlık, halsizlik
– İdrarda yanma ,sık sık idrara gitmede olabilir veya olmayabilir
Fizik muayenede; kostovertebral açı hassasiyeti
Laboratuvarda;
– Lökositoz,
– Sedimantasyon ve CRP yüksekliği
– İdrarda Piyüri, lökosit silendiri
– İdrar kültüründe bakteri üremesi
Bu tür bir enfeksiyonun tespit edilmesi halinde hastanın genel durumu da göz önünde bulundurularak özellikle bulantı,kusma,sepsis varsa hastaneye yatmasına karar verilebilir. Tedaviye başlamadan önce idrar ve gerekirse kan kültürü alınır. Sonuçlar çıkıncaya kadar idrar yolları enfeksiyonlarında etkili ağızdan veya damardan antibiyotikler kullanılmalı, antibiyogram sonuçlarına göre gerekirse bu ilaçlar değiştirilmelidir.
Sıvı takviyesi, ikili antibiyotik tedavisi ve diğer desteklerle, oluşan acil tablo ortadan kaldırılır. İlaç tedavisi çoğunlukla iki hafta kadar devam ettirilir.
Ateş, halsizlik, bulantı, kusma gibi belirtiler ortadan kalkıncaya kadar yatak istirahati yapılması iyileşmeyi hızlandıracaktır.
Altta yatan ve enfeksiyonu kolaylaştıran ya da tekrarlamasına neden olan yapısal, fonksiyonel ya da anatomik bozukluklar nedenleri ile gelişir.
Ürolojik nedenler :
Obstüksiyon (taş, tümör),Üriner girişimler,Divertikül,Fistüller,Nörojenik mesane,Vezikoüreteral reflu,Aralıklı kateter,Üreteral sonda ,Nefrostomi tüpü
Diğer nedenler:
Gebelik ,Diabet,Böbrek yetmezliğ,Böbrek transplantasyonu,Immunosupresyon,Birçok ilaca dirençli idrar yolu mikropları,Hastane kaynaklı enfeksiyonlar
Genellikle tüm kan testlerikan ve ,idrar kültürü yapılır ayrıca filmler çekilip altta yatan nedenler teşhis edilir.Ultrason,tomografi ve manyetik rezonans (MR) yapılır.
Tedavide idrar yolu tıkanıklığını kaldırmak için doubleJ stent (kateter) veya cillten böbreğe kateter (nefrostomi tüpü) takılabilir.Alttaki nedenin tedavisi çok önemlidir.Hastahaneye yatırmak gerekebilir ve antibiyotik tedavisi enfeksiyon doktorlarıyla birlikte yapılır.
Şikayeti olmayan hastada birbirini takip eden ve en az 24 saat ara ile alınan 2 idrar kültüründe yüz binden fazla aynı bakterinin üremesidir.
– Kadınlarda genç yaşlarda oran %3 ,
– Erkeklerde %0.1
– 65 yaş üzerinde hastalarda %10 ve üzerindeki oranlara çıkar.
Genellikle şikayet yapmadıkça tedavi edilmezler. Yaşlılarda, aralıklı veya devamlı sondada tedavi gerekli değildir.
Ancak aşağıdaki hastalarda tedavi gereklidir:
– Gebelerde,
– İdrar yolu ameliyatı yapılacak hastada,
– Böbrek transplant hastalarında.
– İnfekte taşı olan hastada
– Diabetli hastalarda asemptomatik bakteriüriyi tedavi etme yönünde eğilim mevcuttur.
İdrar yolu enfeksiyonunun tedavisinin ardından aynı kişide tekrar oluşma olasılığı vardır.2 türlü olabilir. Relaps(Nüks) ve reinfeksiyon(Tekrarlıyan)
– RELAPSTA idrar yolu enfeksiyonu geçiren kişide ilk 2 hafta içerinde aynı bakterinin aynı tipi ile enfeksiyon gelişmesidir. Genellikle yetersiz tedavi sonucu olur.
– REİNFEKSİYON ise ilk 6 ay içerisinde farklı bir bakteri ile ya da aynı bakterinin farklı bir tipi ile enfeksiyon görülmesidir. Bir yıl içerisinde üç veya daha fazla sayıda tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu KRONİK SİSTİTTİR.
ALTTA YATAN HASTALIKLAR:
Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu tekrarına daha çok rastlanır. Tekrarların nedeni ürolojik muayene gerektiren ve henüz bilmediğiniz, su yüzüne çıkmamış bir rahatsızlık idrar yolu enfeksiyonunun tekrarlamasına sebep olabilir.
TEDAVİYE UYMAMAK:
İdrar yolu enfeksiyonu için doktorun önerdiği tedavi tam olarak uygulanmadıysa. örneğin ilaçlar düzgün bir şekilde doktorun tavsiye ettiği süre kadar içilmediyse yine idrar yolu enfeksiyonu tekrar edebilir.
YANLIŞ İLAÇLAR:
Antibiyotikler idrar yolu tedavisinde başı çeker ancak doğru antibiyotik verilmemişse hastanın şikayetleri devam edebilir ya da enfeksiyon tekrar edebilir. Hastaya doğru antibiyotiğin belirlenmesi için önce idrar kültür testi yapılması gerekir. Bu noktada neden kendi kendinize ilaç kullanmamanız gerektiğinin de önemi ortaya çıkar.İlaçlara direnç gelişir.
KORUYUCU TEDAVİ YAPILMAMASI:
Bazen de enfeksiyonun tekrarlamasını önleyici, antibiyotik tedavisi dışında, koruyucu tedavi uygulanması gerekir. Bu tedaviler bağırsak florasını, bölgedeki iyi denilen mikropları düzenleyici, özel C vitamini kürü gibi farklı ilaçlar içeren tedavilerdir. Enfeksiyon tekrarını engellemek için bu tip tedavilerin uygulanması gerekiyor olabilir. Menopoz döneminde östrojen takviyesi enfeksiyonları önleyici olabilir.
Eğer belirtiler hafifse idrar yolu enfeksiyonu birkaç gün içerisinde geçecektir. Belirtilerin ağır seyretmesi ve çok rahatsızlık vermesi ya da birkaç gün geçtiği halde devam etmeleri halinde bir doktora başvurmalısınız. Bunun dışında aşağıdaki durumlarda da hemen bir doktora görünmek en güvenlisi olacaktır:
- Ateşiniz yükselmişse.
- Belirtiler ani bir şekilde kötüleşmişse.
- Hamileyseniz ,Diyabet hastasıysanız.
Evliliğin ilk günlerinde veya ilk cinsel ilişkilerden sonra görülen sistittir. Nedeni aşırı ve uzun süreli sık cinsel ilişkidir. Cinsel ilişki ile urethra tahriş olur,hassaslaşır ve barsak mikropları mesaneye kolayca bulaşırlar.Cinsel ilişkiyi kesmek ve 3-5 günlük antibiyotik tedavisi ile tedavi edilir. Önlemek için ilişki öncesi genital bölgeyi temizlemek,mesaneyi boşaltmak ve sonrası idrara gitmek faydalı olabilir.
Gebelikte mekanik ve hormonal faktörlerin yol açtığı fizyolojik değişiklikler nedeniyle idrar yolu infeksiyonu riski artar.Gebeliğin erken dönemlerinde progesteron hormonunun etkisiyle,geç dönemde büyüyen rahimin mekanik basısıyla idrar yollarında genişleme olur.
Sık idrara çıkma,idrar yaparken yanma gibi şikayetler vardır ,fakat bazen bu belirtilerin hiç biri olmayabilir. (Asemptomatik bakteriüri) Mutlaka doktora başvurup idrar tahlili ve kültür yaptırmanızı öneririz. Hamile kadınlarda asemptomatik bakteriüri riski daha yüksek olup, böbrek enfeksiyonu riski %25 ila 40 arasındadır.Bu nedenle, idrar testindeveya kültürde bir enfeksiyon belirtisi görülürse — semptomlar var olmasa bile —tedavi tavsiye edilir.
Gebelik ‘de güvenli olan antibiotiklerle 3-7 günlük tedavi asemptomatik bakteriürinin ileri enfeksiyona ilerlemesini % 80-90 azaltır.Gebelikte en sık kullanılan antibiotikler;Amoksisilin,Sefaleksin ve Nitrofurantoin içerenlerdir.Tedavi bitiminde mutlaka tekrar idrar kültürü yapılmalı, aylık olarak da tekrarlanmalıdır.
- Cinsel ilişki öncesi ve sonrasında cinsel bölgenin temizlenmesi, genital bölge sadece bol su ile yıkanmalı ve temiz bir peçete ile kurulanmalıdır.
- Anal seks yapan kadınlar, eşleri anüslerine girdikten sonra temizlenmeden vajinalarına girmemesine dikkat etmelidirler.
- Cinsel ilişkiden sonraki 15 dakika içinde kadının işeyerek, bakterilerin idrar yoluna duvarlarına bağlanamadan dışarı atılmalarını sağlaması.
- Yeterli sıvı, özellikle su almak.
- İdrarını uzun süre tutmamak, işeme ihtiyacına karşı gelmemek.
- Tuvalette sıhhi şekilde temizlenmek, dışkı patojenlerinin idrar yoluna girmemesi için önden arkaya doğru silinmek.
- Sigara, alkol ve zararlı alışkanlıklar idrar yolunu tahriş ettiği için bu tür alışkanlıklardan bir süre vazgeçilmelidir.
- Korunmak için sürekli ped değiştirilmelidir. Vajinal bölgeyi tahriş edici deodorant, sabun kullanılmamalıdır. İç çamaşırı pamuklu ve kuru olmalıdır.Çok dar pantolonlar giyilmemeli.
- Küvet ve havuzdan uzak durulması, Islak mayo ile dolaşılmaması
